Tinh hoa ẩm thực Nhật Bản qua cơm hộp Bento

Người Nhật Bản vốn nổi tiếng với chủ nghĩa duy mĩ, dù cho những thứ tưởng chừng nhỏ nhặt, đơn giản nhất cũng được họ nâng tầm lên thành nghệ thuật, một trong số đó là cơm hộp Bento.

* Lịch sử phát triển

Lịch sử lâu đời của Bento có nhiều sự ly kì và biến động. Những hộp cơm bento đầu tiên ra đời vào khoảng những năm 1300, đến giai đoạn 1912 – 1926, cơm hộp Bento trở thành một loại nghệ thuật, đạt đến mức đỉnh cao và trở thành nét đặc sắc trong ẩm thực cung đình. Bento lúc này gắn với các hoạt động trong cuộc sống của tầng lớp quý tộc, như các buổi tiệc trà, du ngoạn ngoài trời, và đặc biệt là lễ hội ngắm hoa anh đào.

Sau khi chế độ phong kiến ở Nhật kết thúc, đất nước bước vào giai đoạn mở cửa và đặc biệt là sau thất bại ở Thế chiến thứ hai, cơm hộp không còn là thú vui trong các buổi ngao du sơn thủy như trước đây nữa. Bento được bình dân hóa, phục vụ cho đời sống tất bật và bận rộn của người dân. Cho đến ngày nay,mọi tầng lớp trong xã hội đều có thói quen dùng cơm hộp, như một cách thức tiết kiệm thời gian trong đời sống công nghiệp hối hả này. Văn hóa bento đã trở nên rất thân thuộc với người Nhật Bản từ học sinh sinh viên, công chức văn phòng cho đến lao động bình thường.

* Các loại cơm hộp Bento

Giữa bộn bề cuộc sống, người ta tìm thấy màu sắc và niềm vui cẩn thận, tỉ mẩn tạo ra những hộp Bento xinh xắn, bắt mắt. Loại hình cơm hộp này có thể tạm chia thành hai loại – Bento truyền thống và bento hiện đại – cả hai đều toát lên vẻ đẹp vô cùng sống động.

Rất nhiều loại Bento đã xuất hiện ngay từ thời phong kiến, nhưng phổ biến và bền cùng với thời gian nhất là Shokado Bento. Hộp Shokado nhất định phải làm từ gỗ sơn mài đen bóng có viền hoặc hình vẻ trang trí màu đỏ dù bất kể có mang nhiều hình dáng khác nhau. Nét đẹp sang trọng và trang nhã của SHokado toát lên ngay từ hình dáng chiếc hộp bên ngoài. Hộp Shokado có nhiều ngăn, và “tổ chức” theo nguyên tắc nhất định. Một Shokado Bento đúng chuẩn sẽ để cơm, thịt cá, rau xanh và súp riêng biệt trong từng ngăn, sao cho việc ăn uống thật thuận tiện cũng như phân bổ hợp lý khẩu phần dinh dưỡng. Bởi tính “mẫu mực” này (sự quy củ ngăn nắp được thể hiện ngay trong một bữa ăn đơn giản), Shokado Bento là dạng cơm hộp người lớn tuổi và tầng lớp trí thức cao ở Nhật Bản rất ưa chuộng.

Trái với Shokado Bento, Hinomaru lại là kiểu Bento vô cùng đơn giản, đơn giản đến mức độ có phần kì quặc. Tên gọi “thân mật” của Himomaru là cơm quốc kì, do một hộp Hinomaru chỉ có toàn cơm trắng với một quả mơ muối đỏ tươi bên trên, nhìn giống như lá cờ Nhật Bản. Hinomaru là sản phẩm tạo ra từ đời sống cực khổ của người lao động bình dân, trong tình trạng thiếu thốn của nước Nhật những năm chiến tranh và hậu chiến. Hinomaru không chỉ là một món cơm hộp giản tiện bậc nhất mà còn là một nét văn hóa, một khía cạnh trong đời sống cũng như lịch sử trong lòng mỗi người dân Nhật Bản.

Khác với Bento truyền thống có vẻ cứng ngắc, Bento hiện đại mang nét đẹp rực rỡ, vui nhộn và vô cùng thú vị, những hộp Bento ngộ nghĩnh này chính là nhân tố làm cho nghệ thuật cơm hộp của Nhật nổi tiếng khắp thế giới.

Bento hiện đại tạm được chua thành hai loại: Kyaraben (tạo hình cơm hộp với những nhân vật nổi tiếng, dễ thương, ngộ nghĩnh), và Oekakiben (cơm hộp trang trí rất công phu, hình thức như một bức tranh phong cảnh).

Kyaraben phổ biến với giới trẻ và được yêu thích hơn cả nhờ tạo hình những nhân vật đáng yêu. Các món ăn trong Kyaraben được tạo hình, trang trí thành các nhân vật nổi tiếng trong truyện tranh, hoạt hình, chương trình thực tế… Trong Kyaraben, ta có thể bắt gặp hình ảnh của chú mèo máy Doreamon, nàng mèo diệu đà Hello Kitty, Pikachu xinh xắn hay thần rừng Totoro “lơ ngơ”… Một nhân vật được coi là cực kỳ đáng yêu và ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống Nhật Bản là khi nhân vật ấy bước vào những hộp Kyaraben cho trẻ em và thanh thiếu niên.

Song Oekakiben cũng rất đặc sắc chứ không hề thua kém. Nếu Kyaraben mang sắc thái vui vẻ và nhắng nhít, Oekakiben lại mang ngoại hình rất nữ tính mềm mại. Sự kì công để tạo ra một hộp Oekakiben cũng thuộc hàng bậc nhất. Oekakiben sử dụng những nguyên liệu hết sức bình thường để tạo ra những phong cảnh rực rỡ đẹp đẽ: cơm trắng biến thành cánh đồng, thành bầu trời, trứng cuộn hay xúc xích là những đóa hoa… tạo nên một bức tranh thiên nhiên bốn mùa xuân, hạ, thu đông rực rỡ.

Dẫu cho chỉ là những hộp cơm nhỏ nhắn được sinh ra với mục đích phục vụ cuộc sống công nghiệp bận rộn của người dân, bento vẫn được biến tấu hết sức cầu kỳ, tỉ mỉ. Có thể nói cơm hộp Bento mang theo trong mình nó cả một nền văn hóa Nhật Bản cũng không ngoa.